Er is wat afgezongen in Nederland! Er is gezongen tijdens de afwas en op school. Er is gezongen in verenigingen, op volkszangdagen en bij officiële plechtigheden. Er is gezongen tijdens het wandelen en bij de radio. Er is gezongen door padvinders, PvdA-vrouwen en ouden van dagen. En ook anno 2019 is zingen nog steeds populair.
Zingen is ook makkelijk. Het kan altijd en overal. Je hoeft er geen muziekinstrument voor te hebben en iedereen kan meedoen. (Niet iedereen kan goed zingen, maar dat is wat anders.) Het enige wat wel nodig is, is dat je de teksten van de liedjes kent, want alsmaar la-la-la zingen wordt op den duur een beetje saai. Daarvoor dienen liedboekjes.
Al in de middeleeuwen zijn er handgeschreven verzamelingen van liedteksten aangelegd en sinds de uitvinding van de boekdrukkunst zijn er in Nederland duizenden liedboekjes verschenen. Meestal bevatten die alleen teksten, geen muzieknoten; de melodieën waren wel bekend of bleven snel in het gehoor hangen.
Die liedboeken hadden allerlei vormen. Sommige zijn heel verzorgd en zelfs luxueus uitgevoerd, andere behoren tot het standaard drukwerk. Maar er zijn ook veel zangbundeltjes die buiten de reguliere uitgeverijen en boekhandels om verschenen zijn. Die werden bijvoorbeeld door verenigingen in eigen beheer uitgebracht. En zoals dat gaat in Nederland: elke gezindte heeft zijn eigen club en elke club heeft zijn eigen liedboek. Dus zijn er aparte bundels van katholieke en van protestantse kampeerders, van roeiende en van zeilende studenten, en van Limburgse carnavalsvierders en Friese geheelonthouders.
Zulke liedboekjes bieden een intrigerend inkijkje in de samenleving. Welke club zong welke liedjes? Welke evergreens konden evengoed door de anarchisten als door de gereformeerde jongelingen gezongen worden? En als er door de jaren heen herdrukken verschenen: welke liedjes verdwenen en welke kwamen erbij? En gingen lay-out, lettertypes en eventuele illustraties met de mode mee of werd de traditie gekoesterd?
Een apart chapiter vormen de honderden goedkope, flodderige bundeltjes waarmee in het midden van de twintigste eeuw de teksten van populaire radioschlagers werden verspreid. Sommige verschenen als series, zoals Het zingende boertje en Ons lied, die elk meer dan vijftig afleveringen telden. Maar nog veel vaker werden nieuwe en oude teksten onder een willekeurige titel bij elkaar geraapt.
Liedboekjes zijn gebruiksvoorwerpen. Ze worden niet na één keer lezen netjes in een boekenkast gezet. Ze worden telkens weer opengeslagen, gevouwen en in een jaszak gepropt. Ze gaan mee op kamp en naar de kroeg. En dus delen ze het lot van veel gebruiksdrukwerk dat ze slecht bewaard zijn gebleven.
Met veel plezier heb ik door de jaren heen via rommelmarkten, veilingen, antiquariaten, familie en vrienden een aardige verzameling liedboekjes kunnen aanleggen, en ik ga daar ook nog vrolijk mee door. Ik beperk me tot Nederlandse (en Vlaamse) boekjes en ik zoek geen bundels met alleen psalmen en kerkelijke gezangen. Bladmuziek heb ik buiten beschouwing gelaten – dat is weer een heel ander genre. Maar verder loopt de collectie van oud tot recent, van groot tot klein en van gewoon tot uniek. Op deze plaats hoop ik af en toe een blog te schrijven over exemplaren uit mijn verzameling om zo mijn plezier in het leuke, boeiende en bijzondere van liedboekjes te delen met wie daar maar belangstelling voor heeft.
Jan Bos, 25 maart 2019
Heel Holland zingt 