Liedboeken rond de bevrijding (9)

Wilh.a C. Jolles, Nieuw-Nederlandse liederen van druk en bevrijding op melodieën uit Valerius’ Nederlandtsche gedenckclanck. Assen, Van Gorcum &  Comp., 1946. 28 pp.

en

Klein geuzenliedboek. Bijeengebracht door Hans Brandts Buys e.a. Amsterdam, Bigot & Van Rossum NV, 1946. 46 pp. (De Uilenreeks 50).

Gisteren schreef ik hoe de geuzenliederen uit de 16^e en 17^e eeuw een voorbeeld waren voor dichters en liedjesschrijvers tijdens de Duitse bezetting. Er was nog zo’n oude inspiratiebron: de ‘Nederlandtsche gedenckclanck’ uit 1626, een geschiedverhaal over de Nederlandse opstand tegen Spanje. Die strijd was op het moment van verschijnen van dat boek nog volop gaande. De schrijver, Adriaan Valerius, verlevendigde zijn proza met niet minder dan 75 merendeels zelf geschreven liederen, waarin hij commentaar leverde op de historische gebeurtenissen. Een aantal van die liederen werd drie eeuwen later nog steeds gezongen, bijvoorbeeld ‘O Nederland, let op uw zaak’, ‘Wilt heden nu treden’ en ‘Gelukkig is het land’. Opvallend genoeg werd het drukken en zingen ervan niet door het Duitse gezag verboden.

De dichteres Wilhelmina Cornelia Jolles (1896-1979) gebruikte melodieën uit de ‘Nederlandtsche gedenckclanck’ als muziek voor twaalf nieuwe liedteksten die ze in mei en juni 1945 schreef. Het zijn opvallend inlevende, gevoelvolle teksten, met aandacht voor groepen die verder relatief weinig in oorlogspoëzie voorkomen. Beschroomd, haast beschaamd is het lied ‘Joden van Nederland’. De wilskracht en volharding van vrouwen tijdens de oorlog wordt uit het verborgene gehaald in ‘Nêêrlands vrouw’. Heel eenvoudig en vrolijk is daarentegen het ‘Kinderlied’ met als eerste regels: “Hoezee, de oorlog is voorbij; nu krijgen wij weer eten.” Alle liederen zijn voorzien van muzieknoten voor zangstem en piano. De uitvoering is verder netjes maar sober.

Heel anders is het ‘Klein geuzenliedboek’. Daar spatten de liedjes bijna van de bladzijden af. Dat komt zowel door de kleuren als door het quasi-handgeschreven lettertype. De teksten en melodieën vormden inspiratie voor levendige tekeningen waarin rood, wit en blauw de overheersende kleuren zijn. In weerwil van de titel bevat het geen geuzenliedjes maar de bekendste liederen uit de ‘Nederlandtsche gedenckclanck’.